• Jerzy Snopek: Oświecenie między Wschodem a Zachodem

  Od kilkudziesięciu już lat toczy się debata na temat Oświecenia. Pierwsze głosy odezwały się w początkowych dekadach XX wieku, ale doświadczenia faszyzmu, nazizmu, komunizmu, kulminujące w drugiej wojnie światowej, istotnie zmodyfikowały i poszerzyły kontekst rozważań, przydały też dysputom intensywności. Objęły one całą Europę i nawet wykraczały poza jej granice, choć ton nadawał - jak to najczęściej bywało i w przeszłości - Zachód. Nie spierano się w zasadzie co do samego faktu wpływu Oświecenia na kształt naszej współczesnej cywilizacji. Traktuje się to bowiem na ogół jako pewnik.
  
  

• Susan Neiman: Enlightenment for Grownups

  Left and right critiques of the Enlightenment have differed in tone, but their images of the Enlightenment are remarkably similar, and similarly distorted. Postwar German thinkers were the most explosive. The cosmopolitan refugee Theodor Adorno could not have been more different from the pontificating village Nazi Martin Heidegger. Though they loathed each other profoundly, and disagreed about everything else, both claimed that fascism was the result of the Enlightenment. In short, if you seek to unite contemporary thinkers across nearly every spectrum, you’d do well to invoke the spectre of the Enlightenment monster: a beast filled with icy contempt for the instincts and driven by a blind, dumb optimism or a totalitarian lust for domination. The monster is relentlessly cheerful, stupendously gullible, and inevitably naive. If not quite the mad scientist in the cellar, the Enlightenment is the sorcerer‘s apprentice, a callow fool who releases forces that overpower us all.
  
  

• Immanuel Kant: Co to jest Oświecenie?

  „Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy. Niepełnoletność to niezdolność człowieka do posługiwania się swym własnym rozumem, bez obcego kierownictwa. Zawinioną jest ta niepełnoletność wtedy, kiedy przyczyną jej jest nie brak rozumu, lecz decyzji i odwagi posługiwania się nim bez obcego kierownictwa.
  
  Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się własnym rozumem - tak oto brzmi hasło Oświecenia.
  
  

• Marek Siemek: Oświecenie - polskie lekcje nieodrobione

  W Oświeceniu nowożytna świadomość europejska osiąga swój punkt szczytowy. Przed najwyższym trybunałem ludzkiego rozumu zostają postawione wszystkie tradycyjne autorytety, zwyczaje, formy życia. Nauka, filozofia, literatura i sztuka poszukują niezawodnych, gdyż racjonalnych miar i probierzy tego, co prawdziwe, dobre, piękne i sprawiedliwe, ustanawiając w ten sposób uniwersalny horyzont ogólnoludzkich wartości intelektualnych i moralnych, które zarazem sana niebywałą dotąd skalę upowszechniane przez popularną publicystykę i systematyczną działalność edukacyjno-oświatową. Europa nie tylko zbiera tu i spisuje wielką „Encyklopedię" ogromnych już zasobów swej wiedzy, lecz także ostatecznie tworzy podstawowy kanon swej indywidualnej i społecznej pedagogii - tego wychowania do uczuciowej i umysłowej dojrzałości jednostek oraz do ich międzyludzkiej solidarności i zbiorowej umiejętności życia we wspólnocie. Słowem: wychowania do rozumnej wolności.
  
  

• Joanna Karausz: Reforming Hearts and Minds: The Educational Reforms of the Polish Enlightenment
  
  
• Henryk Hinz: The Philosophy of the Polish Enlightenment and Its Opponents: The Origins of the Polish Modern Mind
  
  
• Marian Hillar: Poland's Contribution to the Enlightenment
  
  
• Pul Kurtz: Re-enchantment: The New Enlightenment

  The term Enlightenment refers to a unique set of ideas and ideals that came to fruition in Europe in the seventeenth and eighteenth centuries. It began with Bacon, Descartes, Locke, and other philosophers who sought a universal method for establishing knowledge. They looked to science as the model for knowledge and debated whether reason or experience was most important (actually, both are equally important). No doubt they took impetus from the remarkable discoveries of Newton and Galileo in mathematics, physics, and astronomy. The Enlightenment culminated with the French philosophes, Voltaire, Diderot, Condorcet and d'Holbach, who popularized its ideas in Parisian salons, pamphlets, and books, enabling those ideas to spread to a wider educated public.

Moral philosopher Susan Neiman debunks the myths spread by the Enlightenment bashers. She argues that a progressive political outlook depends on a return to a robust Enlightenment.