[ Strona główna ]

RACJE

Numer 6

Czerwiiec 2021


Paul Kurtz

TRYBUNAŁ MĄDROŚCI


Humaniści popierają naukę, rozumność i swobodę dociekań we wszystkich obszarach ludzkiej działalności. Czy to jednak wystarczy?

We współczesnym społeczeństwie jest wielu ekspertów w praktycznie wszystkich dziedzinach ludzkiej działalności, w setkach lub wręcz tysiącach dziedzin i dyscyplin: od algebry i astronomii, po botanikę i biologię, od ekonomii i ergonomii, po fizykę i socjologię. Każdy z tych specjalistów jest bez wątpienia kompetentny w swojej dziedzinie. Jeden, stosując metodę naukową, chce poznać życie seksualne pszczół, inny szuka korelacji między stopami procentowymi i aktywnością gospodarczą, a jeszcze inny bada energię słoneczną lub prowadzi badania umożliwiające loty kosmiczne. Ponadto wiele milionów osób stosuje racjonalne myślenie w wielu dziedzinach życia codziennego: w prawie i edukacji, w polityce, grze w szachy lub budowie mostów. Aby być na bieżąco z postępami wiedzy w swoich dziedzinach, ludzi ci muszą prowadzić badania, wiele czytać i mieć otwarty umysł.

Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę ogrom i złożoność ludzkiej wiedzy, nie da się zaprzeczyć, że człowiek, który jest mistrzem w jednej dziedzinie, może być zupełnie niekompetentny w innych. Nawet bardzo inteligentni i oczytani ludzie bywają analfabetami w ważnych kwestiach życiowych; mogą paść ofiarą pseudonauki, mitologii religijnej lub groźnych ideologii politycznych; mogą wręcz porzucić wszelkie standardy zdrowego rozsądku. Jak zatem nazwać cechę lub też grupę cech myślenia, które definiują prawdziwie i wszechstronnie wykształcony, wnikliwy i rozumiejący umysł, który odróżnia to, co ważne od tego, co nieważne oraz to, co dobre od tego co złe. Moim zdaniem najlepszym słowem na na określenie tych cech i umiejętności jest klasyczny termin „mądrość”.

Mam na myśli mądrość w co najmniej dwóch aspektach: pierwszy to ogólne zrozumienie podstawowych zasad i relacji między wiedzą z różnych dyscyplin w dowolnym momencie historii. Mówiąc ogólnie, ma ona charakter naukowy i filozoficzny. E.O. Wilson używał terminu „konsiliencvja1” w odniesieniu do integracji pojęć i teorii z różnych dziedzin, co tworzy rodzaj kosmicznej perspektywy. Mądrość w tym sensie zależy od wykształcenia i pewnego ogólnego stopnia zrozumienia głównych dziedzin ludzkiej wiedzy.

Istnieje jednak drugie rozumienie mądrości, które odnosi się do praktycznej mądrości lub trafnego osądu i oceny stanowisk moralnych oraz decydowania o tym, co jest właściwe w postępowaniu etycznym. Praktyczna mądrość wymaga umiejętności krytycznego myślenia i dokonywania przemyślanych wyborów.

Od wielu lat używam terminu „eupraxsophy” dla określenia dobra i praktycznej mądrości, żeby opisać chęć i umiejętnośc formułowania trafnych sądów praktycznych i zangażowania w refleksyjne myślenie, uwzględniające ludzkie emocje i pragnienia przy podejmowaniu decyzji. Mądrość dotyczy ludzkiego postępowania i dlatego musi być połączona z pasją i współczuciem, jej celem bowiem jest wzbudzenie przekonania i zaangażowania, na podstawie których możemy działać.

Jeden z czytelników Free Inquiry wysunął pomysł utworzenia „trybunałów mądrości”, w których dobrze poinformowani obywatele mogliby oceniać różne alternatywy i dokonywać przemyślanych ocen dotyczących podstawowych problemów moralnych. Autor propozycji podkreśla, że zanim dokonamy oceny powinniśmy rozważyć wszystkie aspekty problemu. Zasugerował też, abyśmy faktycznie utworzyli takie nieformalne „sądy mądrości” w celu omówienia i rozstrzygnięcia ważnych dylematów moralnych.

Często słyszymy, że mądrość przychodzi wraz z doświadczeniem. A przecież nie brakuje mądrych, młodych ludzi; a niektórzy z nich wydają się mieć naturalny talent do dokonywania właściwych wyborów. W każdym razie uważamy, że ważne jest, aby każda osoba kultywowała w życiu krytyczne myślenie. Nie wolno polegać tylko na autorytatywnych nakazach, tradycji i dogmatach lub uprzedzeniach, ale raczej mieć otwarty umysł na kwestie moralne i zachęcać innych do samodzielnego myślenia.

Rozpoczynamy to podejście od przeanalizowania podstawowego pytania moralnego, przed którym stoi dziś opinia publiczna. Czy społeczeństwo powinno pozwolić osobie dorosłej, która cierpi na śmiertelną chorobę, na zakończenie własnego życia? Czy ta osoba może poprosić innych, zwłaszcza członków społeczności medycznej, o pomoc w umieraniu? To palący problem w naszym społeczeństwie. Redaktorzy „Free Inquiry” i „Racji” opowiadają się za prawem do wspomaganego samobójstwa i za prawem do śmierci - w ściśle regulowanych warunkach. Niemniej jednak pragniemy rozważyć argumenty obu storn sporu. Dlatego zaprosiliśmy cztery osoby, dwie opowiadające się za wspomaganym samobójstwem i dwie, które są temu przeciwne, o wyjaśnienie swoich stanowisk.

Czytelniku, a Ciebie zachęcamy, abyś sam się uznał za członka publicznego Trybunału Mądrości i sam osądził w sprawie eutanzaji lub innych ważnych sprwach. W ostatecznym rozrachunku społeczeństwo demokratyczne musi polegać na mądrych obywatelach, którzy samodzielnie, choć w porozumieniu z innymi, będą decydować o celach, wartościach realizowanych w polityce na wszytskich szczeblach.

Tłumaczył Andrzej Dominiczak


Paul Kurtz (1925-2012), założyciel Council for Secular Humanism. Był jedną z najważniejszych postaci śwoatowego ruchu humanistycznego, redaktorem naczelnym Free Inquiry i profesorem filozofii na State University of New York w Buffalo.

1.. Konsiliencja: [łac.], poszukiwanie wzajemnych zależności i związków między zjawiskami badanymi przez specjalistów z różnych dyscyplin nauk., wykorzystujących różne, ale właściwe tym dyscyplinom metody i narzędzia badawcze;





Racje - strona główna
Strona "Sapere Aude"