I. Małżeństwo.

Możliwość zawarcia małżeństwa przed duchownym oraz ustalenie dolnej granicy wieku do jego zawarcia na 18 lat, to najważniejsze zmiany podyktowane koniecznością wprowadzenia do prawa rodzinnego korekt niezbędnych z punktu widzenia art. 10 Konkordatu.

We współczesnym świecie, a zwłaszcza w Europie dominuje świeckość małżeństwa, co oznacza, że za małżeństwo uważa się tylko związek zawarty według reguł prawa obowiązującego w danym państwie i podlegający państwowej jurysdykcji. Świeckość małżeństwa nie ogranicza swobody obywateli w zawieraniu go zgodnie z wyznawaną religią, jednak małżeństwo takie nie wywołuje skutków prawnych. W wyniku zawarcia przez Rzeczpospolitą Polską, w dniu 28 lipca 1993 roku, umowy Konkordatu ze Stolicą Apostolską może pojawić się wątpliwość co do świeckiego charakteru małżeństwa. Obecnie małżeństwo zawarte przed duchownym katolickim będzie wywierało takie same skutki prawne, jak zawarte przed urzędnikiem stanu cywilnego. Oznacza to, że państwo polskie traci w ten sposób część kontroli nad zgodnością zawieranych małżeństw z obowiązującym prawem.

Dotychczas, po zawarciu związku małżeńskiego w obecności kierownika urzędu stanu cywilnego, ten ostatni wpisywał niezwłocznie ten fakt w akta stanu cywilnego. Obecnie droga od udzielenia małżeństwa przez duchownego do odnotowania tego wydarzenia w aktach stanu cywilnego ulegnie zasadniczemu wydłużeniu i może sprzyjać wielu nieprawidłowościom np. bigamii. Na szczęście jednak małżeństwa kanoniczne nie podlegają jurysdykcji sądów duchownych tylko powszechnych, co częściowo niweluje ograniczenie zasady świeckości małżeństw.

Według polskiego prawa małżeństwo może zostać zawarte między osobami różnej płci, które ukończyły 18 rok życia. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy będzie mógł zezwolić na zawarcie małżeństwa osobie, która ukończyła 16 lat. Osoba taka wraz z zawarciem związku małżeńskiego uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych. Niestety tylko na gruncie prawa cywilnego ( np. jeżeli chodzi o prawa wyborcze, jej sytuacja nie ulega zmianie ) .

Osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo zgodnie z własną wiarą mogą oświadczyć swoją wolę w obecności duchownego. Zawarcie takiego małżeństwa jest możliwe tylko wtedy, gdy przewiduje to ustawa regulująca stosunki pomiędzy a państwem a danym kościołem lub związkiem wyznaniowym. Promuje to w sposób oczywisty kościoły i duże związki wyznaniowe.

Unieważnienia małżeństwa zawartego bez zezwolenia sądu przez osobę nie mającą ukończonych 18 lat może żądać każdy z małżonków . Nie można natomiast unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. Artykuł 10 * 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadza wyjątek w sytuacji, gdy kobieta zaszła w ciążę. Unieważnienie małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku może nastąpić tylko na jej żądanie.

II. Zależność Rodzic - Dziecko

1. Terminologia.

W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym termin „ dziecko " występuje w dwóch znaczeniach. Po pierwsze funkcjonuje jako oznaczenie osoby w okresie dzieciństwa, po drugie odnosi się do każdej osoby, co do której ustala się stosunek prawny „ rodzice - dziecko ".

2. Legitymacja procesowa dziecka.

Dziecku przysługuję prawo do wniesienia powództwa w sprawie sądowego dochodzenia macierzyństwa, sądowego ustalenia ojcostwa, procesu o zaprzeczenie ojcostwa, roszczenia przeciwko rodzicom o dostarczenie środków utrzymania i wychowania. ( alimenty ).

3. Władza rodzicielska oraz reprezentacja dziecka.

Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do uzyskania pełnoletności, uwalnia się jednak spod tej władzy, jeżeli zawrze związek małżeński przed ukończeniem 18 roku życia. Miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkiwania rodziców lub opiekunów.

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Jej głównymi elementami są: piecza nad osobą dziecka (wychowanie i utrzymanie dziecka ) oraz nad jego majątkiem.

Ustawodawca nakłada na dziecko obowiązek posłuszeństwa wobec rodziców, nie wskazując im jednocześnie w jaki sposób to posłuszeństwo na dziecku wymuszać. W praktyce zależy to od stosunków i zwyczajów panujących w konkretnej rodzinie. Prawodawca nie wyklucza niestety stosowania kar cielesnych na dziecku, tak jak ma to miejsce w wielu krajach Europy.

Rodzice mają ogromne uprawnienia względem dziecka. Określają miejsce jego pobytu poza domem rodzicielskim na krótszy lub dłuższy czas. Mają uprawnienie do rozwiązania umowy o pracę dziecka małoletniego ( art. 22 * 3 KP ), wyrażają zgodę na przysposobienie dziecka, decydują w sprawie leczenia małoletniej ciężarnej córki, a zwłaszcza w sprawie przerywania ciąży, wyrażają zgodę na uznanie dziecka przez małoletniego ojca.

Bardzo niewiele kwestii pozostawionych jest przez Ustawodawcę samemu dziecku.

Od decyzji dziecka zależą :

• zmiana imienia i nazwiska;
• zgoda na pobranie krwi w celach dowodowych;
• zgoda na przysposobienie.

Nad majątkiem dziecka pieczę sprawują rodzice lub opiekunowie. W ramach zwykłego zarządu, który rodzice sprawują samodzielnie, wymaga się od nich tylko zachowania przeciętnej staranności ( czynnością zwykłego zarządu jest np. remont domu).

Do czynności przekraczających zwykły zarząd potrzebne jest rodzicom zezwolenie sądu opiekuńczego ( czynnością przekraczającą zwykły zarząd jest np. sprzedaż domu). Czynność prawna przekraczająca zwykły zarząd, dokonana bez zezwolenia tego sądu jest nieważna.

Na gruncie KRO dochody z majątku przypadają dziecku i w pierwszej kolejności powinny być przeznaczane na potrzeby związane z wychowaniem dziecka - właściciela. Dopiero ich nadwyżka jest przeznaczona na inne potrzeby rodziny.

Na zewnątrz dziecko reprezentowane jest przez rodziców, których prawodawca uczynił jego przedstawicielami ustawowymi. Przedstawicielstwo to obejmuję czynności prawne i czynności w postępowaniu przed sądami oraz innymi organami państwa. Ustawodawca obdarzył rodziców ogromną ilością czynności dotyczących pieczy nad samym dzieckiem, takich jak np. zgoda na zabieg operacyjny dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską.

W wypadku niemożliwości wykonywania władzy rodzicielskiej lub w razie jej nienależytego wykonywania przez rodziców, sąd może ich tej władzy pozbawić, zawiesić ją bądź ograniczyć.

Według art. 87 KRO „ Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie ". Nie chodzi tu jedynie o obowiązek alimentacyjny, który wynika z innych artykułów kodeksu i jest zabezpieczony sankcją. W wypadku art. 87 KRO chodzi także o inną niż materialną formę pomocy dzieciom ( np. pomaganie dziecku w nauce, zabieranie go do teatru czy pomaganie mu w jego problemach z rówieśnikami ). Ustawodawca nie zabezpieczył tego obowiązku żadnym roszczeniem i ten przepis nie jest niestety podstawą do domagania się jego realizacji na drodze karnej.

4. Przysposobienie.

Przysposobienie to uznanie obcego dziecka za własne. W konsekwencji przysposobiony przechodzi pod opiekę rodzicielską osoby, która go przysposabia ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi takimi jak np. prawo do dziedziczenia. Stosunek przysposobienia zastępuje stosunek między rodzicami a dziećmi. Przysposobiony staję się dzieckiem przysposabiającego, a jego więzy z rodziną naturalną ulegają zerwaniu. Przysposobiony nie może być pełnoletni, a przysposabiający musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych.

Według artykułu 114 *1 KRO przysposobić można jedynie osobę małoletnią (do 18 roku życia ), wyłącznie dla jej dobra. Ustawodawca nałożył także obowiązek wyrażenia zgody na przysposobienie przez dziecko jeżeli ukończyło ono 13 rok życia.

5. Wnioski i Postulaty

Na zakończenie omówienia części rodzinnej należy stwierdzić, iż ustawodawca w wielu przypadkach nie liczy się zupełnie ze zdaniem samego dziecka. Nie bierze pod uwagę stopnia jego dojrzałości, większość decyzji pozostawiając jego rodzicom lub opiekunom.

Obowiązek wysłuchania dziecka w ważnych dla niego sprawach wynika na przykład z artykułu 12 Konwencji o Prawach Dziecka, który zawiera prawo dziecka do wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach bezpośrednio go dotyczących.

Artykuł 12 Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez ONZ 20 XI 1989 r.

1. Państwa-Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałość dziecka.