Zdolność prawna przysługuje każdemu od chwili urodzenia i nie może zostać odebrana; jest ona uważana za stan przyrodzony i stanowi potencjalną możliwość uczestnictwa jako podmiot w stosunkach prawnych. Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuję jedynie osobom pełnoletnim i oznacza zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym w postaci nawiązania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.

Osoby między 15 a 18 rokiem życia mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co oznacza, że niektóre czynności prawne są za nie wykonywane przez przedstawicieli ustawowych.

Zawarcie związku małżeńskiego przed ukończeniem 18 lat powoduje uzyskanie pełnoletności, która zostaje utrzymana, nawet gdyby małżeństwo to zostało unieważnione - art. 10 *2 KC. Sąd rodzinny, zgodnie z art. 10 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z ważnych powodów może udzielić niepełnoletniej osobie, która ukończyła 16 rok życia pozwolenia na zawarcie związku małżeńskiego.

Zdolność do czynności prawnych zachowuje się aż do śmierci chyba, że nastąpiło ubezwłasnowolnienie lub ustanowienie doradcy tymczasowego. Zgodnie z art. 13 *1 KC osoba, która ukończyła 13 lat może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Artykuł ten nie stanowi jednak wystarczającej przesłanki do orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu. Według Sądu Najwyższego instytucja ta ma służyć także interesom ubezwłasnowolnionego, które trzeba brać pod uwagę przy orzekaniu. O ubezwłasnowolnieniu i o jego uchyleniu orzeka sąd w szczególnym postępowaniu. Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie nie posiadają zdolności do czynności prawnych, jednak - jak mówi art. 14 *2 KC - jeżeli umowa zawarta przez taką osobę należy do umów powszechnych zawieranych, w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, staje się ona ważna z chwilą jej wykonania, chyba że zachodzi rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych. Tym samym artykuł ten przyznaje tej kategorii osób, warunkową i ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustala się przedstawicieli ustawowych, którzy dokonują za nią czynności prawnych. Przedstawiciele ustawowi mogą być wskazywani bezpośrednio przez ustawę, jak to jest w przypadku rodziców - art.98 KRO lub w sposób pośredni - przyznając prawo do jego ustanowienia określonym organom państwowym, jakimi są sądy. Przedstawiciel ustawowy dokonuje za ubezwłasnowolnionego każdą czynność prawną z wyjątkami przewidzianymi w ustawie.

Reprezentowany nie może zapobiec powstawaniu w jego sferze prawnej skutków czynności dokonywanych przez przedstawiciela w granicach jego kompetencji. Aby czynność taka była ważna musi z jej treści wynikać, że osoba, która jej dokonała działała jako przedstawiciel, w przeciwnym razie będzie to wskazywało, że została ona zawarta w imieniu własnym dokonującego. Oświadczenie woli, składane przy dokonywaniu czynności prawnej, musi wskazywać osobę reprezentowanego.

Osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych może pełnić funkcję posłańca, gdyż polega ona jedynie na przenoszeniu cudzego oświadczenia woli, a nie na dokonywaniu czynności prawnej.

Jak zaznaczyliśmy na wstępie osoby w przedziale wiekowym od 15 do 18 lat posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych chyba, że uzyskały wcześniej pełnoletność w skutek zawarcia związku małżeńskiego. Ograniczona zdolność do czynności prawnych charakteryzuje się:

Po pierwsze brakiem kompetencji do dokonywania pewnych rodzajów czynności prawnych, które muszą być wyraźnie wskazane w przepisach prawnych ( np. niemożność sporządzenia testamentu - art. 944. § 1. KC Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca zdolność do czynności prawnych, samodzielnego kupna domu, zawiązania umowy spółki.) Naruszenie tych przepisów powoduje nieważność czynności prawnej.

Po drugie systemem kontroli nad określonymi postaciami czynności prawnych wyrażającym się w tym, że dla ważności pewnych czynności, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego - art.17 KC. Gdy osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych dokona osobiście jednostronnej czynności prawnej, do której wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego, wówczas czynność taka jest nieważna. Wyżej wymieniona zgoda musi być udzielona najpóźniej w chwili dokonania tej czynności, odwrotnie niż w przypadku umów gdzie czynność może być też potwierdzona po jej dokonaniu. (np. młody mężczyzna postanawia uznać dziecko za własne, czynność taka jest ważna tylko wtedy jeżeli najpóźniej w chwili uznania dziecka przedstawiciel ustawowy wyraził na to zgodę.) Czynność prawna może być też potwierdzona przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych po uzyskaniu przez nią pełnoletności. Odmowa potwierdzenia powoduje nieważność czynności. Natomiast od dokonania takiej czynności do jej potwierdzenia ( lub odmowy ) powstaje czynność prawna kulejąca - negotium claudians. (np. gdy młody człowiek kupuje samochód, sprzedawca wyznacza mu termin na uzyskanie zgody od jego przedstawiciela ustawowego, potrzebnej do ważności zawarcia tej umowy. Jeżeli w czasie trwania tego terminu, młody człowiek uzyskał pełną zdolność do czynności prawnych może sam wyrazić zgodę na umowę, którą zawarł posiadając ograniczoną zdolność do czynności prawnej.) Po trzecie ograniczona zdolność do czynności prawnych charakteryzuje się całkowitą kompetencją do dokonywania pozostałych czynności prawnych (czyli tych, dla których nie wymagana jest zgoda). Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać ( podobnie jak w przypadku braku zdolności do czynności prawnych ) umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. wydać swoje kieszonkowe w sklepiku szkolnym, kupić bilet do kina, wymienić się z kolegą swoimi znaczkami), może ona rozporządzać także swym zarobkiem ( chyba, że sąd rodzinny z ważnych przyczyn postanowi inaczej ).

Poza tym, według art. 22 KC, jeżeli przedstawiciel ustawowy oddał osobie o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, określone przedmioty do swobodnego użytku (np. kieszonkowe, zabawki, drobny sprzęt sportowy ), wtedy osoba ta uzyskuje zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą, z wyjątkiem przedmiotów o większej wartości, które z reguły nie są oddawane dziecku do swobodnego użytku ( np. wieża stereo, motorower, telewizor ). Dziecko może wydać całe swoje kieszonkowe bez zgody rodziców, ale już np. bez tej zgody nie może oddać koledze wieży stereo, którą dostało w prezencie na gwiazdkę.