[ Strona główna ]

RACJE

NUMER 2

LUTY 2020

Mohammadkarim Tahmasbi

ATEIZM WE WSPÓŁCZESNYM IRANIE

Rewolucja islamska w Iranie nie wybuchła w 1979 roku tylko dlatego, że któregoś dnia ajatollah Chomeini wrócił z Paryża. Islamiści istnieli i działali w Iranie od wielu lat i mieli niemały wpływ na politykę kolejnych rządów. Jedną z ich ofiar był Ahmad Kasravi, były duchowny i reformator muzułmański, który odrzucił religię i został popularnym krytykiem islamu.

Już w 1945 roku, działając w oparciu o rozporządzenie z 1922 roku, islamiści wytoczyli Kasraviemu proces karny o naruszenie przepisów szariatu.

11 marca 1946 roku, jeszcze przed wydaniem wyroku w jego sprawie, Kasravi został zamordowany w budynku sądu przez grupę terrorystów islamskich pod przywództwem Nawwaba, fanatycznego wroga apostatów i krytyków religii. Jak się uważa, czas i miejsce rozprawy, które miały być tajne, celowo ujawniono terrorystom. (KASRAVI, AHMAD Ii. ASSASSINATION – Encyclopaedia Iranica). Warto jednak podkreślić, że w tamtych latach, zarówno Kasravi, jak inni krytycy religii, mogli swobodnie publikować swoje książki, a sprawa karna, jaką mu wytoczono, była zdarzeniem wyjątkowym. Tymczasem po rewolucji oskarżenia i procesy karne przeciw niewierzącym lub osobom innych wyznań stały się w Iranie codziennością. („Iran: Violations of Human Rights 1987 - 1990”).

Konstytucja Islamskiej Republiki Iranu stanowi, że islam jest religią państwową, co czyni ten kraj jednym z 58 państw wyznaniowych. (Constitution of the Islamic Republic of Iran). Według jednego najnowszych raportów na temat wolności myśli, pod względem wolności słowa i przestrzegania praw mniejszości bezwyznaniowej Iran należy do krajów, w których sytuacja jest najgorsza („Freedom of Thought Report”).

Artykuł 13 konstytucji Iranu przewiduje, że legalnymi mniejszościami religijnymi w Iranie są tylko zoroastrianie, judaiści i chrześcijanie. Jednak nawet członkowie tych mniejszości są często prześladowani i poddani restrykcjom. Liczne przykłady represji można znaleźć w raporcie pt. Iranian Christian Pastor Accused of „apostasy” Must Be Released; „The Silent Scream of Iran’s Jews”.

Choć irański kodeks karny otwarcie nie penalizuje apostazji, sędziowie mogą skazywać odstępców od wiary na karę śmierci w oparciu o własną interpretację szariatu lub na podstawie fatw - religijnych dekretów wydawanych przez muzułmańskich mułłów. W ostatnich latach ujawniono wiele takich przypadków. (patrz: Global Legal Research Directorate Staff; Goitom). Według amerykańskiego Departamentu Stanu do ostatniej egzekucji osoby skazanej za apostazję doszło w 1990 r. Jednak na co dzień mnożą się aresztowania, skazania, a nawet egzekucje osób skazanych na podstawie tak mętnych oskarżeń, jak „zamach na bezpieczeństwo państwa”, obrazę proroka, „wrogość wobec boga” lub szerzenie korupcji. (Iran 2018) (Global Legal Research Directorate Staff; Goitom).

Na przykład w roku 2014 Soheil Arabi został skazany na śmierć za wpisy na Facebooku, w których krytykował islam i politykę reżimu irańskiego. Tylko dzięki międzynarodowym protestom, do jakich doszło między innymi dzięki Amnesty International, karę śmierci zamieniono mu na siedem i pół roku więzienia i publiczną chłostę, pod warunkiem jednak, że skazany podejmie „edukację i studia nad islamem”. (Iran: Death Sentence for „Insulting the Prophet”; „Soheil Arabi’s Biography”).

Rygorystyczny charakter prawa islamskiego nie ogranicza się do okrutnego traktowania apostatów. Reguły szariatu decydują nawet o tym, jaką wiarę lub wyznanie przyjmujemy zanim jeszcze przyjdziemy na świat. Jeśli w chwili poczęcia choć jedno z rodziców było muzułmaninem, dziecko jest automatycznie uznane za wyznawcę islamu. Jeśli osoba, której w ten sposób narzucono religię, będzie chciała ją zmienić, zostanie uznana za apostatę i grozić jej będzie kara śmierci. („Apostasy in the Islamic Republic of Iran”). Wbrew wszelkiej logice, według niektórych przywódców religijnych, w tym najwyższego przywódcy republiki islamskiej Ajatollaha Chomeiniego, apostata tego rodzaju powinien być stracony bez szansy na skruchę i przebaczenie. Jeśli jednak wiarę odrzuca koś, kto przyjął ją świadomie na jakimś etapie swojego życia (a nie był muzułmaninem z urodzenia), otrzymuje 3 dni czasu na okazanie skruchy, a jeśli uczyni to w wyznaczonym czasie, nałożony na niego wyrok jest łagodzony. („Apostasy in the Islamic Republic of Iran”).

Nienawiść Republiki Islamskiej do osób niewierzących nie ogranicza się do mieszkańców i obywateli Iranu. Znane są przypadki ateistów z innych krajów, którzy niemało wycierpieli po tym, gdy reżim uznał ich za apostatów. Dotyczy to nie tylko Irańczyków żyjących za granicą; zagrożone są również osoby innej narodowości.

Najbardziej znanym przypadkiem takich prześladowań była fatwa wydana przez Chomeiniego w lutym 1989 roku na znanego ateistycznego pisarza Salmana Rushdiego. Fatwa wzywała każdego muzułmanina do zamordowania pisarza, gdyż zdaniem ajatollaha jego książka pt. „Szatańskie wersety” bluźniła Allahowi. Odtąd, przez wiele lat Rushdie musiał korzystać z całodobowej ochrony policji („Iran: Eight Years of Death Threats: Salman Rushdie”; „Iran: Violations of Human Rights 1987 – 1990”). Rushdie przeżył, jednak nie wszyscy związani z jego książką mieli tyle szczęścia. Nieznani sprawcy zamordowali na przykład japońskiego tłumacza „Szatańskich wersetów”, Hitoshiego Igarashiego. Poważne obrażenia odniósł także Ettore Capriolo, który przetłumaczył książkę Rushdiego na język włoski. Więcej szczęścia miał William Nygaard, wydawca norweski, któremu udało się przeżyć zamach na jego życie. („Iran: Eight Years of Death Threats: Salman Rushdie”).

Podobny los spotkał mieszkającego w Niemczech ateistę i rapera, Shahina Najafiego. W maju 2012 roku wydał on płytę z utworem, w którym czynił ironiczne uwagi na temat jednego z przywódców szyizmu z 9 wieku n.e. Wkrótce po tym kilku prominentnych przywódców religijnych wydało fatwy, w których uznano go za apostatę, w wyniku czego do 15 maja 2012 roku ponad 800 osób polubiło na Facebooku stronę, na której wzywano do zamordowania rapera. Nie koniec na tym. Autorzy religijnej strony internetowej „Shia Online” zaoferowali sto tysięcy dolarów amerykańskich nagrody za głowę Najafiego.

Jako państwo totalitarne Islamska Republika Iranu sprawuje pełną kontrolę nad treściami programów nauczania w irańskich szkołach. Fałszywa wersja historii i nauk przyrodniczych ma służyć wyłącznie celom totalitarnego reżimu. Jako osoba urodzona i wychowana w Iranie nie raz się o tym przekonywałem na własnej skórze, zapoznając się na przykład z irańska wersją teorii ewolucji Karola Darwina.

O teorii ewolucji po raz pierwszy usłyszałem, gdy miałem 14 lat. Jej pospieszne omówienie zajmowało jeden akapit w podręczniku, w którym następny akapit poświęcono odrzuceniu darwinizmu wraz z lamarkizmem na rzecz koncepcji mutacji genetycznych, którą również omówiono pobieżnie, tak żeby nikt się nie zorientował, że koncepcja ta nie zastępuje darwinowskiej teorii doboru naturalnego, ale co najwyżej ją uzupełnia. Wszystkie te treści nie zajmowały nawet trzech stron w podręczniku. To wszystko, czego nas uczono w szkole na temat powstawania i różnorodności gatunków.

Znacznie więcej miejsca poświęcano za to krytyce i potępieniu teorii ewolucji w podręczniku do religii. Tak jak to mają w zwyczaju wszyscy negacjoniści historyczni i ewolucyjni, ich argumentacja sprowadzała się do błędu logicznego zwanego sofizmatem rozszerzenia lub „atakiem na chochoła”. Ten powszechny w czasach Internetu błąd polega na przypisywaniu komuś poglądów, których on nigdy nie wypowiedział. W przypadku Darwina miało to być twierdzenie, jakoby człowiek pochodził od małpy. Trzeba podkreślić, że w oryginale użyto słowa oznaczającego „małpę bezogoniastą”, a nie małpę człekokształtną, co wprawdzie też nie byłoby prawdą, ale byłoby bardziej do niej podobne. Niewykluczone, że błąd powstał z winy perskiego tłumacza dzieł Darwina, ale wiele wskazuje na to, że było to raczej świadome przekłamanie i próba kompromitacji teorii ewolucji.

Te i inne próby fałszowania obrazu nauki w programach szkolnych miały przygotować grunt pod skuteczne pranie mózgów, jakiemu poddano kolejne generacje uczniów irańskich szkół. Władze nie są w stanie ukrywać prawdy przed studentami biologii, genetyki lub medycyny, ale robią, co mogą, żeby tak długo, jak to możliwe, utrzymywać w ignorancji resztę społeczeństwa.

Cenzura w Iranie obejmuje również wszelkie inne publikacje. Każda książka musi uzyskać zgodę na opublikowanie, wydaną przez Ministerstwo Kultury i Przywództwa Islamskiego. W rezultacie książki krytyczne wobec religii lub napisane przez znanych ateistów nie ukazują się nigdy albo są zakazywane i wycofywane ze sprzedaży wkrótce po opublikowaniu.

Zgody na publikację nie otrzymał np. „Bóg urojony” Richarda Dawkinsa, a jego inna książka pt. „Ślepy zegarmistrz” była kilkakrotnie wycofywana ze sprzedaży.

W maju 2019 r. podobny los spotkał Yuvala Noaha Harariego, historyka i autora bestsellerów z Izraela. Jego książki zakazano po kilku latach od pojawienia się na rynku księgarskim. Władze ogłosiły, że zakaz wydano, gdyż książki Harariego popularyzują darwinizm i próbują doprowadzić do upadku rządu irańskiego. („Iran Bans Sale of Israeli Author Yuval Noah Harari”).

Od czasu do czasu w głównych miastach Iranu można bez trudu kupić zakazane książki u handlarzy ulicznych, jednak sprzedawcy podlegają policyjnym kontrolom i represjom. W marcu 2019 roku przeprowadzono szeroko zakrojoną „czystkę” przeciwko osobom sprzedającym książki na ulicach miast. Handlarzom zarzucono, że sprzedawane przez nich książki demoralizują społeczeństwo. („Cleansing Enghelab Street from vendors selling books”).

Jeśli wziąć pod uwagę bolesne konsekwencje ujawnienia się jako ateisty, a także totalitarną kontrolę, jaką reżim sprawuje w niemal każdej dziedzinie życie, precyzyjne oszacowanie liczby ateistów w Iranie jest właściwie niemożliwe. Pewne wyobrażenie mogą dać statystyki opublikowane poza krajem, dotyczące np. liczby ateistów lub wyznawców innych religii ubiegających się o azyl w innych krajach z powodu zagrożenia prześladowaniami. O ile mi jednak wiadomo, dane tego rodzaju nie są udostępniane, zapewne zasadnie, w intencji utajnienia informacji dotyczących uchodźców. Dlatego, chcąc nie chcąc, musimy się zadowolić przybliżonymi szacunkami dokonywanymi w oparciu o nie w pełni wiarygodne źródła.

Według pochodzącego z 2018 roku artykułu na portalu BBC Persia, w 2012 roku najpopularniejsza na Facebooku strona o ateizmie, pod nazwą „Irańscy ateiści i agnostycy”, miała 27 tysięcy subskrybentów, a do 2018 roku, w ciągu zaledwie sześciu lat, liczba ta wzrosła do 195 tysięcy, czyli siedmiokrotnie.

Poza wyżej opisanymi zagrożeniami i restrykcjami, dla pełni obrazu trzeba dodać, że w 2008 roku rząd, chcąc stłumić powstanie, które wybuchło w reakcji na sfałszowane wyniki wyborów prezydenckich, zakazał również korzystania z Facebooka. Odtąd Irańczycy muszą korzystać z bardzo skomplikowanych sposobów, by móc korzystać z tego medium społecznościowego, choć przecież nie wszyscy korzystający z tej strony na Facebooku są ateistami lub agnostykami. Jednak, próbując choć w przybliżeniu oszacować liczbę ateistów, musimy się na czymś oprzeć. Jak zatem - pomimo wszystkich utrudnień i represji, jakie stosuje teokratyczny reżim - można wyjaśnić ten ogromny wzrost liczby ateistów w Iranie?

Po pierwsze, choć może to się wydawać paradoksalne, główną przyczyną może być właśnie autorytarna i rygorystyczna polityka islamistycznego reżimu. W ciągu kilkudziesięciu lat istnienia Republika Islamska pozbawiła mieszkańców kraju większości fundamentalnych praw. Na przykład, uzasadniając to normami szariatu, irańskie władze zmuszają kobiety do zakrywania głowy chustami, regularnie dyskwalifikują kandydatów w wyborach, faktycznie uniemożliwiając przeprowadzenie wolnej elekcji, prześladują mniejszości religijne i seksualne, cenzurują Internet oraz książki, uniemożliwią także oglądanie zagranicznych kanałów telewizyjnych, konfiskując anteny i odbiorniki satelitarne.

Co więcej, reżim islamistów okazał się niezdolny do prowadzenia skutecznej polityki gospodarczej, choć Iran jest bogaty w zasoby naturalne, przede wszystkim w ropę. Winne są błędy w zarządzaniu, powszechna korupcja, konflikty z krajami Zachodu i marnowanie środków ze sprzedaży ropy na wspieranie zagranicznych grup terrorystycznych, takich jak Hezbollah. Ponadto, w wyniku kosztownego finansowania eksportu rewolucji islamistycznej i utrzymywania obecności wojskowej w Syrii, wielokrotnie spadł kurs irańskiego reala.

(High Time: Iranian Rial Plummets to 145,000+ per US Dollar; „Iran Rial Hits Record Low despite New Effort to Stabilise It”). Wszystko to doprowadziło do dramatycznego spadku poparcia dla reżimu i jego religijnej ideologii.

Jeszcze jedną przyczyną osłabienia wpływów islamu w społeczeństwie Iranu jest zapewne upowszechnienie się Internetu, który - wbrew wysiłkom cenzury – zapewnił dużej grupie obywateli swobodny dostęp do zakazanych publikacji. Większość objętych cenzurą książek, w wielu wypadkach przetłumaczonych przez nieznanych autorów, można bezpłatnie ściągnąć z sieci. Zjawisko to nasiliło się dzięki popularyzacji mediów społecznościowych, serwisów takich jak Instagram i popularnego komunikatora WhatsApp.

Dowodem na skuteczność Internetu i mediów społecznościowych jest nerwowość, z jaką reaguje rząd, próbując zamykać dostęp do tych usług po kolejnych niepokojach i protestach społecznych.

Po raz pierwszy reżim zamknął dostęp do Facebooka, Twittera i YouTuba po budzących kontrowersje wyborach prezydenckich w 2008 roku. W kwietniu 2018 r., po kolejnej fali protestów, rząd zamnknął dostęp do popularnego w Iranie medium społecznościowego Telegram („Iran’s Telegram Ban Has Impacted All Corners of the Country”). Wreszcie, w listopadzie 2019 r., rząd całkowicie zamknął dostęp do Internetu na okres 5 dni, próbując w ten sposób zdławić największe jak dotąd akcje protestacyjne wobec władz.

Podsumowując, należy stwierdzić, że najbardziej skutecznym sposobem na osłabienie rządu i zmniejszenie wpływów islamistycznej ideologii wydaje się nieskrępowany, przystępny i skuteczny dostęp do informacji i popularnych mediów społecznościowych umożliwiających ludziom komunikowanie się, organizowanie protestów i świadome kreowanie niezależnej opinii publicznej.

Tłumaczenie: Andrzej Dominiczak

Bibliografia